Qormadan kuma eegayo sababihi
burburka Dawladi Somalia, khaladaadkii SNM iyo go’aanki gooni isu taaga
Somaliland, balse waxan diirada ku saarya nolosha dhalintii wakhtiga hana
qaaday iyo xaladoda nololeed siday isku badbadalaysay, gaar ahaan kuwa nasiibka
u helay inay ku nooladan deeganka S.Land.
Laga so bilaabo burburki maamulki
Kacaanka 1992, ee u gadhwadeenka ka ahaa Alle ha u naxariste Marxum Maxamed
Siyad Barre, xaalada wixi laysku odhan jiray Qaranka Somaliyeed wuxu yeeshay
wajiyo badan, isagoo astaan u noqday dhamaan tusaalayasha xunxun ee qaran dumay
loo soo qaato, balse arinta Somaliland waxay kaga badbaday nabad ay dhaliyeen
dadka u dhashay deeganadas.
Laga soo bilaabo dhalashadii Qaranka
(1991) aan wali garawshaha ka helin beesha caalamka, lana garanyn wakhtigu heli
doono, waxay xaalada dhalintu ahayd mid kala dhaxlaysa nolol midba midka kale
ka adagtay, gaar ahaan xero qaxonti, dagal sokeeye, kacdon siyasadeed, hanan
maamul xumo, waxbarasho liidata iyo shaqo la’aan baahsan.
Arimahan is huwaday waxay dhalinta
dhaxalsiiyen Balwado kala duwan, Tahriib, Jahli bahsan, Qabyaalad Xun, Xagjirnimo
(dined, dhaqan iyo akhlaaqeed), Quus nololed iyo Guur dagdag ah ( Guurka
wakhtiga an munisbka ahayn).
Iyadoo hatan laga joogo kudhwad 22
sano wakhti lagu dhawaqay lagasoo noqoshada dawladnimadii lixdanki lalumiyey,
dalkuna kala dhaxlay dawlado kala duwan, ma jiro hogaan qudha oo ila imika si
toosa u abaaray mashaakilka dhalinta, sido kala ila Imika ma hayno siyaasinta
madax banan mid qudhoo carababay himiladiisa wax qabad ee ku aadan dhalinta
xaalkodu u eegyahay: Ceelna idinma Qodna, Ceelalyano idinma Maqna. Arintan
samaynteedu muuqato waxay dalka iyo qarankaba dhaxalsiinaysa mashaakil wawayn
oo mustaqbal, iyadoo laga duulayo in jiilka maants noqon doono hogaankii bari.
Waxa xusid mudan waxa qudhee ila
imika qarankena lagu qiyaaso 3.5Million oo qof, kuna nool dhulka cabirkiisu
kudhawyey 14000km2, ay tahay nabad ku taagan muduc caaradii,
nabadaas waxa si toosa khatar ugu haya
marka laga imaado khataraha dibada, shaqa la’aanta baahsan ee haysta ardayda kasoo baxaysa jamacada dalka iyo dibada
sanadkasta, arintaso hadan si dhakhsa loo wajihin ay ka dhalan doonan masibo
qaran.
Si dhibtan xal loogu helo waa in la
hela qaar kamida dhawrkan arimod:
1- Siyaasad midaysan oo kuwajahan
dhalinta iyo abaabul kasaarka wakhtiga adag, shaqo aburid, dhaqan celin,
waxbarasho taysan, xirfado nololed iyo ciyaro kala duwan
2- Waa in dhalintu midaysa muruqeeda,
maalkeeda iyo maskaxdeeda si ay u doortan hoganki noloshoda fahmi laha,
furfurina lahaa xaladooda cakiran.
3- Hayadaha, ururada iyo dhaman xubnaha
ku lug le hawlaha dhalintu wa inay hir galiyan barnamij wacyi galineed, taaso
ujeedadisu tahay la walalaysinta dhalinyarada deegankaas qalafsan een soo
sheegnay, si loohelo xal ay iyagu aburan ugana baxan dhibtas
4- Dhaman gobaha waxbarasho ee dalku wa
inay aburan ama hir galiyan hanan dhalinta u suura galinaya isu filansho
wakhtiga dhaw, iyagoo ku taba baraya waxa loo yaqan (Entrepreneurship), taso ah
in qofku noloshisa eniger ka noqdo.
Gunanadkii hadan la helin qorshe iyo
xal wax loogu qabanayo dhalinta maanta waxay xaajo ku danbayntoona afkala qaad,
tiiranyo iyo qomaamo daba dheerata,
dhalintu waa inanay sugin cidkale ee iyadu
gacantooda ku ciil baxan!!
Mustafe Baroud Abdi
Makerere University
Masters Internaitonal Relations and
Political Science
Kampala Uganda.
No comments:
Post a Comment