Friday, 23 March 2012

SONYO DALAD BILAA ILKAA, MISE KALUUN BADWAYN GALAY?


 Dalada heer qaran ee SONYO waa goobta qudhe tilmaamsatay inay matasho dhalinyarada  qaranka, arintas suura galnimadeeda waxa laga yaaba inay  dhaliso dood, balse horta aan isla qaadano erayo gaara, iskuna dayo inan idin qexo waxan uga jeedo si an doodu uga bixin ujeedadeena guud: wax toosin.

Dhalinyaro  hadan kasoo qaadno inay daladu uga jeedo inta u dhaxaysa (20-35 sano), oo ah intay u dhaxeyan xubnaha gacanta ku haya mamulkedu, iyo dhaqan ahana inta ugu macqulsan in lagu tilmamo dalkena dhalinyar,  iyadoo Qaramada midowabay  u taqan inta u dhaxaysa (15-24 sano), dhanka kalena heer qarana loola jeedo inta u dhaxaysa xududa dhuleed ee dalkeenu leeyey, shaki kuma jiro inay taasi la macno tahay inay daladu xidhantay shaadh ka wayn, dushana u ridatay waxay inta badan dawladaha calamku ku guuldaraysten inay qabtan.
Bal hadaba si aan fahankena u soo dhawayno aan eegno awooda iyo kartida dalada SONYO, si aan u barbar dhigno shaqada laga rabo ama ay masuul iskaga dhigtay inay fuliso, Dhanka taarikhda SONYO waxa dhidibada loo taagay mudo hatan laga joogo 9 sano, wakhtigas oo koox dhalinyari hal aburen fikirkan, wuxu ahaa guul, tarikhdana xusi donta, balse imika dhamantod dalada dibada ka jogan iyagoo shaqooyin ad u lacag badan ka haya dalka, taaso kusiinaysa dareen ah inay salaan u ahayd Daladu, hase yeshe waxa wali si toosa u muuqato awoodohooda dahsoon ee ay ku maamulan mareegta iyago dibda ka jooga ama xafisyadooda gaarka fadhiya, taasoy u suura galinayso hananka ay u dhisen dalada ugu horeynti.

Hadan dib u yara micilsano SONYO ujeedoyinkeda, himiladeeda iyo waxay u jirto ama erayada inta badan aad ka maqlayso dhalinta kuxidhan ururada aan dawliga ahayn (Mission, Vission and Objectives), waxad markaba is waydinaysa suura galnimada adoo ugu danbaynti ku dhafaya inay tahay riyo, iyo wax kafog waqica. Ugu horeyn SONYO waa urur aan dawli ahayn, siyasadana aan lug buuran ku lahayn, Golaha Sarena ugu awood badanyahay, isagoon sida loo soo doorta anay u cadayn inta badan dadka ay daladu matasho (dhalinyarta) balse laga dhex dorto golaha guud labadi sanaba mar, hawleheda shaqo waxa fuliya Agasime dibada laga so qorto, isago gacan wayn ka hela Gudomiye u eeg xubin sharafed, balse aanay si tosa u cadayn shaqadisu, Gudomiye xigen iyo Khasnaji Guud. Iyadoo sadexdaba laga so dhex doorto golaha guud, oo mideeya ruru xafadeedyada xubnaha ka ah Mareegta.

SONYO maha urur le ilo dhaqale, ama tagero buran ka helo beesha u matalo (dhalinyarta), mana ah urur ay si gara u maal galinaya daneyeyal gari, sida ganacsato iyo wixi lamidi, arintan macneheedu waxa weeye waa urur ku taagan deeqaha ama waxa afka qalad lagu yidha (Project Feeding Isnstutition), kaaso inta badan qorta codsi, isagoo hadba yoolkisa u eegaysinaya cida uu wax ka rabo, taaso si wayn majaraha uga lumisa mareegta, kana hababisa kala horeysinta baahiyaha besha ay matasho (dhalinta)
Hadii xaalku sidaa yahay, daladu ma yeelan karto qorshe waxqabad oo fog kuna dhisan cilmi badhid waqiciya, dhawrkan sababood dartod:

1-   daladu male ilko ay wax ku qaniinto, taa  macneheedu waa, qorshehedu wuxu daba socoda cida wax siinaysa, miskin dookh ma le.

2-   Daladu uma dhisna qaab xaqiiqda ka turjumaya, dhaman dhinacakstood ka eegto waxa ka muuqda qabyo, sida dhan aqooned, dhaqaale iyo xirfadeedba, taaso ku mujinaysa kala foganshaha magaca iyo nuxurka mareegta.

3-   Daladu wali uma eeka inay garwaqsatay awoodeeda dabiciga iyo ta besha ay matasho, inago ka duulayna shirki u danbeeyey ee Borame, oo lagu soo gaba gabeeyey wax u eega baaq balse ay u dhigeen go’aamo, sababto ah mujirin hal qodob oo ay lasocotay cida fulinaysa, gorta lafulinayo, halka laga fulinayo iyo hadi la fulinwayo waxa badalaya.

4-   Dalada waxa xubneheeda kamida laba urur oo midna sanad xisabeedki xidho ($25,000-50,000), halka mid kalena awodi wayo inu bixiyo kirada hal qol ($50-100), iyago kan hore si an sax ahayn uga fa’idaysanayo magaca maregta ama u isticmalyo xirfad iyo aqon anu lahayn kan kale.

5-   Daladu wali may hir galin hanan saxa ooy warka saxa kusiinayso xubnaha ay matasho taso keentay kala duwanansha fikir ama khilafka jiritan ee Dalada iyo sheegashadeed heer Qaran.

6-   Daladu wali may suuro galin hanan wax wada qabsi o dhex mara Maregta iyo dhalinta qaranka, ama Maregaha kale ee kajira dalka.

Ugu danbaynti inagoon dafirsanayn hawsha wayn eey fuliyen maamuladi kala danbeeyey, duruufta adag eey ku dhex shaqaynayso daladu, iyo heerka aqoneed ama wayo aragnimo ee dhalinta qaranka guud ahan, hadana waxan doodi ka taagnayn in wax badan qaldan yihiin, hadaba si lo helo ama uguyaran loo jiheyo awooda jiilka cusub wa in la hela dhawrkan arimod:

1-   Waa in la hir galiyaa dib u qabayn xoog le, iyadoo xubnaha dalada laga badalyo dhalinyarada ururada le,  lagana dhigayo dhalinyarada qaranka,

2-   Waa in la hir galiya qorshe hawlaha shaqo laga soo bilaabayo xaga hoose (bottom-top), iyadoo la midha midhaysano mashakilka dhalinta ama la abuurayo waaxo awood badan oo la tacamula mashakilka kala duwan ee dhalinta, midkastana leday mamulkeda madaxa banan

3-   Waa in la hir galiye qorshe maaliyadeed fadhiya (fixed financing strategy), taso hor seeda isku filnasho, si xalku u noqdo biyo sacabadada lagaga dharga

4-   Waa in kor loo qaada ku lug lahaanshaha arimaha siyaasada, madamo dhaman arimaha dhalintu yihiin arimo siyasiya, xisibiyada dalkana lagu kala tagero siday ukala bursinaya dhalinta.

5-   Waa in la hir galiya waxa afka qalad lagu yidha (youth-think-tank), arintan oo macnehedu yahay golaha fikirka iyo cilmi badhida dhalinta, si loo hel fikiro cafimad qaba oo kaso fula besha ay matsho daladu.

6-   Ugu danbaynti wa in si heer qaran looga dooda arimaha qorsha dhalinta, iyadoo la soo xulayo dadka u ehelkaa, lana sameeya hab xisaabeed cad, kaso si dhib yar u heli karan dhalinta qaranku.
wixii dhaliila ama saxida aad iyo aad ayan usoo dhawaynaya, sido kale wixi meel ka dhac ku jira qoralkaygan sidu dono ha u dhace raali galin buxdan ka ibxinaya.

 Mustafe Baroud Abdi
Makerere University
Masters Internaitonal Relations and Diplomacy
Kampala Uganda.




No comments:

Post a Comment